+ Udmurcja.pl + kultura + Jadwiga, Madonna, Halina... czyli różne wymiary Polski
Darali Leli

Pod koniec stycznia 2010 r. po raz pierwszy odwiedziła Polskę jedna z najbardziej znanych w Udmurcji pisarek młodego pokolenia, nasza przyjaciółka Darali Leli (Aliona Pietrowa). Swoim zwyczajem upamiętniła pobyt w naszym kraju reportażem, który ukazał się na łamach udmurckiego dziennika Удмурт Дунне "Udmurt Dunnie". Na naszej stronie obok oryginalnego tekstu publikujemy także polskie tłumaczenie – uznaliśmy bowiem za niezwykle ciekawe, jak patrzy na nasze podwórko przybysz z Iżewska.

Ядвига, Мадонна, Галина...

яке Польшалэн пöртэм пушкесъёсыз

Kraków

Польшае ветлыны кык муг сюриз: шаерез адӟыны, эшъёсын пумиськыны. Кыкез пумысен ик юанъёс кылдо. Малы ӵапак Польша – туризм ласянь сокем ик дышем элькун öвöл кадь? Асьмелы, оло, со постсовет шöмо потэ, Европа мылкыдо уг йöты. Чик но öвöл, Польша – Европалэн шорсюлмыз, Шор Европа ик вань! Чехия, Словакия, Венгрия – вань та элькунъёс эшшо Шор Европае пыро. Румыниысен кутскыса но лымшор пала – соиз Лымшор но Шундыӝужан пал Европа. Унолы куанергес, йöспöртэмгес, калык йылолъёслы матынгес. Польша нош – ӵапак шордӥньын. Историзэ ик эскерыса, валамон, макем тунсыко та элькунлэн мылкыдыз. Вань немец шöмо интыосыз, кылсярысь, Гданьск, Вроцлав. Отын, шуо, калык узыргес улэ. Вань социализмо республикаослэн бервылъёссы. Озьы ик кужмоесь кусыпъёс прибалт шаеръёсын. Шор дауръёсы Польша, соку Речь Посполитая, зэмзэ но азьветлӥсьёс пöлын вал. Тямыс кышнояськеменыз тодмо англи эксэй Генрих VIII огпол трос уксё курэм. Озьы ик берыктымтэ. Золэсь кусыпъёссы вылӥллям мадьяръёсын но. Поляк но мадьяр тöроос ӵем кузъяськылӥллям. Кылсярысь, калык мадёсъёсы выжемын Ядвига венгер эксэйныллэн улонэз: 14 аресысен со бызем Ягайло корольлы, ӟеч сюлэмо но оскись вылэм, вазен кулэм, берло Иоанн Павел II папаен сьöлыктэм санэ пыртэмын.

Туала вакытэ Польша трос тунсыкъяське венгер кылэн, финн-угор дуннеен. Финн-угор кылъёсты луэ дышетыны Варшаваын, Краковын, Познаньын. Варшаваын вань лив кылъя кружок но. Эшъёсыным нырысьсэ пумиськи Будапештын 2007-тӥ арын, соку соос Этвеш Лоранд универститетын венгер кылэз дышето вал. Кинлэн ке мылкыдыз кылдӥз ИФУСКО калыккуспо финн-угор конференцие но вуылыны, кин ке удмурт кылъя Иже гужем лагерьын но дышетскиз. Соос пöлысь Павлас Шимон но Пауган Пётр; Петырез Удмуртиын тодӥсьтэмез но öвöл ни, дыр. ӝыны арзэ со Ижевскын удмурт кылэз дышетӥз. Оло, вань полякъёслэн дуннеез воштэмзы потэ? Иоанн Павел папа но поляк вал уго, вань улонзэ тыршиз инмарлы осконэз но яратонэз вöлмытон бордын. Короленко, удмуртъёсты утем дано гожъяськись, ӝыныё поляк вылэм. Петырлэн йыраз но тачак малпанъёс бугыръяськö утыр малпа удмурт-поляк вераськонни лыдӟет, утыр удмурт кино сярысь кыл мытэ... ӵапак Петыр доры куное вуылыны удалтӥз.

Ченстоховаысь Мадонна

klasztor na Jasnej Górze

Петыр улэ Ченстохова городын. Та кар полякъёс понна нимысьтыз осконэн герӟаськемын. Польша воксё но туж оскись элькун, татын кемаласен кузёяське католик черк. Котькуд улонниын одно ик черк сылэ, куддыръя кык но, куинь но, тросгес но... Нырысь ик мон вуи Кракове. Колбасаен гинэ тодмо öвöл та вашкала кар! Вань туж данъяськымон университет, туристъёсын тымиськем карлуд, нош синпелетъёс пöлы пыртэм черк сю пала луоз. Огломак татын миллион пала адями улэ. Ченстохова трослы пичигес, 250 сюрс гинэ, но черкъёс татын сокем ик ӵем пумисько. Ченстоховаын вырйылын сылэ Ясна Гора монастырь. Татчы дуннеысь вань полякъёс вуылыны тыршо, уго ӵапак татын утиське туж гажано Инмар Мумылэн мудорез, «Сьöд Мадонна». Сое учкон понна, ми но кема витимы. Жаляса верано, соку кутскиз служба, кудаз вöсяськонэз сюрспол верано. Чидан быриз. Мадонналэн, озьы ке но, учырез зэм ик тунсыко. Дас ньылетӥ даурын со нырысьсэ сюремын поляк музъем вылэ: огез князь сое Украинаысь лушкаса ваем. Мудор поляк калыкез уте, шуо. Кöня пол ини та музъем вылэ мерскизы немецъёс, шведъёс, ӟучъёс! Ченстоховаез ноку но вормыны öз быгатэ. Одӥг пол мудорез киултӥллям чехъёс: валъёссы сюрес вылын ик тыпак дугдӥллям. Гуситъёс сое куштоно луиллям. Озьы Инмар Мумы котьку полякъёсын улэ. Казимир эксэй сое Польшалэн Эксэйкышноеныз нимаз.

Галина Посвятовская - сюлэмо кылбурчи

Ченстоховаын поръякумы, учырамы аспöртэм синпелет вылэ. Одӥгез аллеяын пуктэмын корт ӟус, ӟус вылын пуке чебер гинэ кышномурт, пыд вöзаз коӵышпиен. Со нылкышно – тодмо поляк кылбурчи вылэм, Галина Посвятовская, поляк сямен, Халина Пощвятовска. Со туж ненег, ваньзэ сюлэм вылаз басьтӥсь нылкышно вылэм. Туэ яратэм кылбуретэз, чеберез, со понна ик дышетскем француз кыллы, туж гажам француз культураез. Ас вöтъёсаз поръясь кышномуртлы пичигес гинэ городэз сюбег потылэм, со сярысь со лек вазьылэм: завод муръё – одӥг палаз, черк йыр – мукет палаз, нош соос вискын – номыр öвöл. Бен, провинциын ладан но индустрия ӵынъёс сяна номыр öй вал.

Halina Poświatowska

Галиналэн улонэз зэмос поэтлэн кадь туж йöспöртэм. Пичи дыръяз со сюлэмзэ кынтэм: быдэс улонэзлы висись кылем. Быдӟым ож пумын ини Ченстоховае ӟучъёс пыриллям. Калык талы туж шумпотэм, шорлудын люкаськем, Галиналэн атаез но нылыныз учкыны лыктӥллям. Толалтэ кезьыт вал, нылашез тöл шуккем. Азьланяз таӵе ляб сюлэмез солы люкетӥз но, юрттӥз но. Эмъяськон понна Галина санаторие мынӥз. Отын со пумитаз, серекъялод оло бöрдод, сыӵе ик висись сюлэмо муртэ, режиссерез, вуоно картсэ Адольфез. Соос вискын кужмо яратон пуромиз. Нош Галиналэн анаез сюан радъяны öз лэзьы. Улэ, пе, так гинэ. Малы? Галиналэн тазалыкез ляб, сюанэн йырин лулыз тулкымъяськоз, сюлэмыз уз чида... Озьы ик солы нылпи вордыны но öз лэзе. Яратоно картэз но вазь кулӥз... Галина сӥзиз солы туж трос кылбур. Берло ини, Нью-Йоркын клиникаын эмъяськыкуз, сое интыязы дас аресъем нылашен: соку кылбурчи валаз, макем бадӟым ыштон со – нылпитэк кылён. Жаляса верано, Галина Посвятовская öз вормы американ операция бере бурмыны. 1967-тӥ арын со кулӥз.

Варшавалэн пушкесэз

Мар бордын меда Польшалэн аслаз шöмыз? Ми понна со «польская мода», кино, Тарас Бульбалэн тушмонъёсыз, сӥль пумысен Россииен ченгешонъёс... Ачиз Польша – со туж чебер, вашкала музъем. Нош Варшава чылкак мукет. Варшавае вуэм бере, валаны эшшо но секытгес луиз кадь. Татын уго вань культураос сураськемын. Краков, азьлоез шоркар, сое котьку исаса улэ: Варшавалэн аслаз шöмыз öвöл, Варшава кырсь, бадӟым, данъяськыны номырин. Ож дыръя сое куашкатӥзы, нош туала вакытэ шузи-мази ӝужыт юртъёс но вузаськон галереялос гинэ пуктыло. Но шоркар котьма ке но кужмогес – отын ваньмыз вань. Кылсярысь, калык сиён. Пусйыны кулэ пиерогиез. Воксё удмурт пельнянь кадь ик! Поляк пиероги озьы ик лэсьтӥське, но пушкесэз пöртэм: кубистаен-губиен, кубистаен-сӥльын, картошкаен-кузятэмен. Картошка но кубиста сиыны соос туж ярато. Поляк кухня крестьян шöмо. Варшаваысь одӥгаз пуконниын милемлы дэмлазы на шунтэм сур. Таиз юон воксё аспöртэм: винаез кадь, сое пöсято, вадсало чеыы, гвоздика но мукет ческытатонъёс. Кезьыт куазен туж усто!

Варшаваын вань туж тунсыко «Захента» музей. Сӥземын со туала лулчеберетлы, яке арт-искусстволы. Одӥгес солэн аспöртэмлыкез – калыкез паймытон, куддыръя кышкатон но. «Захентаын» пöйшуръёсыз валанлы, пöйшуръёслэн адями дуннеын интызылы туж узыр адӟытон радъямын. Бадӟым сьöд залын пöртэм видео возьматӥське: одӥгаз коӵыш кесяське, мукетаз маймыл тэтча, куинетӥяз скал долка. Кытын ке валаськод: со маймыл но вылымтэ ай – лусьтро ку пушкы шобырскем адями. Испан перфоманс возьматӥсь нылкышно суредаськись Пилар Альбаррацин нош пичи кино возьматэ: горд сӥльын сюдэ кионэз, горд вина юэ, горд-гордэн гижыоссэ буя – со ачиз кион! Та бордын ик адӟытонлэн тунсыкоеӟ кин-о туала улонын зэмос пöйшур – ачиз ик адями öвöл меда?

Варшавалэн пушкесэз пöртэм пумо. Польшаын но мон трос тунсыкозэ висъясал на. Туж синмаськымон поляк кинö Полански, Вайда, Кеслевски, Кавалерович, Занусси... Туж синмаськымон поляк сям: рос-прос, чырмыт, оскись но котьку азьпала мынӥсь! Полякъёс мында дунне вылын нокин но сокем вöлмемын öвöл, дыр. Полякъёс котькытын! Удмуртиын но. Нош удмуртъёсын соосты герӟа на, пиероги сяна, ваменэс сямыз. Кызьы полякъёсты нокин ноку пумозяз öз вормы, озьы ик асьмеды но, вылды. Осконмы гинэ кужмо мед луоз, папа римскийлэн кадь.

Дарали Лели

Jadwiga, Madonna, Halina...

czyli różne wymiary Polski

Pojechałam do Polski z dwóch powodów: aby zobaczyć ten kraj i spotkać się z przyjaciółmi. Obydwa powody rodzą dalsze pytania. Dlaczego Polska nie wydaje się krajem szczególnie atrakcyjnym turystycznie? Może dlatego, że wciąż odbieramy ją jako kraj postsowiecki, któremu brak prawdziwie europejskiej atmosfery. A przecież jest zupełnie odwrotnie, Polska – to samo serce Europy, nieprzypadkowo leży w Europie Środkowej... Czechy, Słowacja, Węgry – wszystkie te kraje także należą do tej grupy. Dopiero począwszy od Rumunii i od południowych sąsiadów Węgier można mówić o Europie Wschodniej i Południowej. Czym dalej na wschód, tym biedniej, różnorodniej, zwyczaje coraz bardziej swojskie. Polska leży właśnie po środku. Gdy zagłębimy się w historię, stanie się dla nas jasne, dlaczego oblicze tego kraju jest aż tak ciekawe. Są rejony kulturalnie i historycznie ciążące ku Niemcom, np. takie miasta jak Gdańsk, Wrocław. Tam podobno żyje się dostatniej. Liczne są ślady socjalizmu. Mocne związki łączą Polskę z trzema państwami „przybałtyckimi”. W wiekach średnich Polska istotnie należała do najbardziej rozwiniętych państw. Znany ze swych sześciu żon król Anglii Henryk VIII pożyczał od polskich władców pieniądze, których zresztą nigdy nie oddał. Silne były też związki kraju z Węgrami. Często dochodziło do małżeństw między władcami obu krajów. Do ludowych podań trafiła chociażby córka króla węgierskiego Jadwiga, która w wieku 13 lat wyszła za księcia Jagiełłę; znana z dobrego serca i głębokiej wiary, zmarła przedwcześnie. Papież Jan Paweł II wyniósł ją na ołtarze.

zamek w Olsztynie k. Cz-wy

Dzisiaj w Polsce dużym zainteresowaniem cieszy się język węgierski, ugrofiński świat. Języków ugrofińskich można się uczyć na uniwersytetach w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. W Warszawie działa nawet koło języka liwskiego. Z moimi polskimi przyjaciółmi po raz pierwszy spotkaliśmy się w Budapeszcie w 2007 r. Wtedy uczyłam się języka węgierskiego na uniwersytecie im. Loranda Eötvösa. Niektórzy z nich pojechali na kongres młodzieży ugrofińskiej IFUSCO, inni uczyli się udmurckiego na letnich kursach w Iżewsku. Wśród nich Szymon Pawlas i Piotr Pałgan; w Udmurcji nie ma z resztą podobno nikogo, kto nie znałby Piotra. Przez pół roku uczył się w Iżewsku udmurckiego. Czy naprawdę wszyscy Polacy chcą zmieniać świat? Jan Paweł II też przecież był Polakiem, całe życie poświęcił krzewieniu wiary i miłości do Boga. Matka Korolenki, znanego pisarza i obrońcy Udmurtów, była Polką. Piotr z kolei ma różne "udmurckie" plany – napisanie samouczka języka udmurckiego, jakiś udmurcki film też trzeba by nakręcić... Akurat do niego trafiłam na początku swojej podróży.

Częstochowska Madonna

Piotr mieszka w Częstochowie. Miasto to dla Polaków szczególnie wiąże się z wiarą. Polska rzeczywiście jest krajem ludzi religijnych, od dawna już panuje tu niepodzielnie Kościół Katolicki. W każdej miejscowości obowiązkowo znajduje się kościół, w wielu dwa lub trzy, w innych jeszcze więcej... Pierwszym odwiedzonym przeze mnie miastem był Kraków. Nie tylko z kiełbasy słynie ten starodawny gród! Jest tu znakomity uniwersytet, przepełniony turystami Rynek i pod setkę zabytkowych kościołów. Grubo licząc mieszka tu około miliona ludzi. Częstochowa jest o wiele mniejsza, liczy 250 tysięcy mieszkańców, ale kościołów też tu nie brakuje. Na wzgórzu w centrum miasta stoi klasztor jasnogórski. Polacy z całego świata starają się przybyć do tego miejsca, wszak tu przechowywana jest otoczona wielkim szacunkiem ikona Czarnej Madonny. Aby ją zobaczyć, musieliśmy długo czekać. Niestety, akurat rozpoczęło się nabożeństwo, podczas którego jedną modlitwę odmawia się kilkaset razy. Cierpliwość skończyła się. Ale wizerunek Madonny rzeczywiście bardzo intryguje. Obraz trafił do Polski w XIV w., kiedy to jeden z książąt zrabował go z terytorium dzisiejszej Ukrainy. Wierzą, że ikona strzeże naród polski. Ile to razy odważyli się przybyć na tę ziemię Niemcy, Szwedzi, Rosjanie... Częstochowy nie udało im się zdobyć. Raz tylko ikonę zrabowali Czesi, nie ujechali jednak z łupem daleko – ich konie nagle zatrzymały się na środku drogi. Husyci musieli wyrzucić ikonę z wozu. I tak Matka Boska cały czas jest z Polakami. Król Kazimierz nazwał ją królową Polski.

przed d. KC PZPR w Cz-wie

Halina Poświatowska – poetka serca

Spacerując po Częstochowie natrafiliśmy na niezwykły pomnik. Przy jednej z alei ustawiono żelazną ławkę, na ławce siedzi jedna tylko piękna kobieta, u jej stóp przykucnęło kociątko. Ta kobieta to Halina Poświatowska – znana polska poetka. Była bardzo delikatna, sprawy całego świata brała głęboko do serca. Kochała poezję, piękno, zaczęła się uczyć francuskiego z miłości do francuskiej kultury. Chodzącej w chmurach dziewczynie rodzinne miasto wydawało się za małe, czasem z goryczą mówiła – z jednej strony klasztorna wieża, z drugiej – fabryczny komin, pomiędzy nimi – pustka. Rzeczywiście, oprócz prowincjonalnej nudy i dymów fabryk niewiele można tu było poczuć.

Życie Haliny Poświatowskiej było niezwykłe tak, jak życie każdej prawdziwej poetki. Jako mała dziewczynka przeziębiła serce i wpadła w chorobę, która trwała do końca jej życia. Pod koniec wojny do Częstochowy wkroczyli Rosjanie. Naród przyjął ich z radością, tłumy zebrały się na jednym z placów, na który wybrał się także ojciec Haliny z córką. A zima była mroźna, dziewczynka bardzo przemarzła. Później słabe serce przez wszystkie lata życia to przeszkadzało, to pomagało poetce. Z nadzieją poprawy pewnego razu pojechała do sanatorium, gdzie, śmiać się czy płakać, poznała tak samo jak ona chorego na serce młodego człowieka, swojego przyszłego męża Adolfa. Między nimi wybuchło silne uczucie. Ale matka Haliny nie pozwoliła dziewczynie urządzić ślubu ani wesela – żyjcie ze sobą tak, po prostu – radziła córce. Zdrowie dziewczyny było przecież bardzo słabe, emocje związane ze ślubem mogły przecież do góry nogami przewrócić jej spokojny tryb życia, serce mogłoby nie wytrzymać. Tak samo nie pozwolono jej urodzić dziecka. Ukochany mąż wkrótce zresztą umarł. Halina poświęciła mu wiele wierszy. Później, gdy podczas leczenia w nowojorskim szpitalu poetkę umieszczono w jednym pokoju z 10 – letnią dziewczynką, zrozumiała jak wielką stratą jest bezdzietność. Niestety, Halina nie zdołała wyzdrowieć po operacji w Ameryce, zmarła w 1967 r.

Oblicza Warszawy

PKiN

W czym więc przejawia się wyjątkowość Polski? Dla nas to przede wszystkim przysłowiowa polska moda, polskie kino, wrogowie z „Tarasa Bulby”, ciągłe spory z Rosją o import mięsa… A tak naprawdę Polska to piękny, historyczny kraj. Ale Warszawa jest zupełnie inna. Po wizycie w Warszawie jeszcze trudniej było mi zrozumieć Polskę. W tym mieście mieszają się wszystkie kultury. Kraków to starodawna stolica Polski, można to odczuć na każdym kroku. Ale Warszawa wydaje się nie mieć swojego klimatu – jest wielka, brudna, nie ma się czym pochwalić. W czasie wojny zrównali ją z ziemią, a dzisiaj bez ładu i składu zabudowują jedynie drapaczami chmur i galeriami handlowymi. Ale stolica zawsze jest ciekawa – można tu znaleźć wszystko. Na przykład polską kuchnię. Nie można nie wspomnieć o pierogach. Wypisz wymaluj nasze udmurckie pielnianie. Polskie pierogi nawet tak samo się przyrządza, chociaż używa się innego farszu – kapusty z grzybami, kapusty z mięsem, ziemniaków z kminkiem… Ziemniaki i kapustę bardzo lubią w tych stronach. Polska kuchnia ma chłopski charakter – w jednym z barów Warszawy poczęstowali nas też grzanym piwem. Dziwny to napój – podgrzewają go jak wino, dodają miodu, goździka oraz innych przypraw. W chłodną pogodę jak znalazł!

W Warszawie znajduje się bardzo ciekawe muzeum – "Zachęta". Jest poświęcone współczesnej kulturze i sztuce. Głównym jego celem jest zadziwiać, a czasem nawet przestraszyć publiczność. Aktualnie urządzono dużą wystawę, która ma pomóc zrozumieć zwierzęta i ich miejsce w świecie człowieka. W wielkiej, czarnej Sali pokazują różne filmy wideo – na jednym kot miauczy, na drugim małpa skacze, z trzeciego gapi się na nas krowa. Aż w końcu widz zdaje sobie sprawę, że nie ogląda małpy, a jedynie przebranego w jej skórę człowieka. Hiszpańska artystka Pilar Albaraccin w ramach swojego performance pokazuje jeszcze jedno nagranie – krwistym mięsem karmi wilka, pije czerwone wino, paznokcie maluje czerwonym lakierem – sama też staje się wilkiem. Po tym wszystkim w widzu rodzi się pytanie – kto tak naprawdę w dzisiejszym świecie jest zwierzęciem – czy aby nie sam człowiek?

Warszawa ma więc różne oblicza. Także o Polsce można by jeszcze wiele ciekawego powiedzieć. Wspaniałe polskie kino – Polański, Wajda, Kieślowski, Kawalerowicz, Zanussi. Bardzo ujmująca jest polska mentalność i sposób bycia – konkretny, twardy, ufny, i zawsze patrzący w przyszłość. Nie ma chyba drugiego tak rozrzuconego po świecie narodu – Polacy są dosłownie wszędzie. Nawet w Udmurcji. A Udmurtów łączy z nimi, oprócz pierogów, przekorna natura. Tak jak Polaków nikt do niczego nie może do końca przekonać, tak i nas nie. Żeby tylko nasza wiara była tak silna, jak u papieża.

Darali Leli
(tłum. z udmurckiego: Piotr Pałgan)

stat4u